Q&A: เข้าใจ Carbon Footprint และมาตรฐาน ISO อย่างครบถ้วน | LCA, Cradle to Grave, ISO 14064 vs 14067

Cradle to Grave คือ “ขอบเขตของ LCA” แบบหนึ่ง

ซึ่งเริ่มตั้งแต่การได้มาของวัตถุดิบ (Cradle) ไปจนถึงการกำจัดหรือจบวงจรชีวิตผลิตภัณฑ์ (Grave)

ส่วน LCA (Life Cycle Assessment) คือ “วิธีการประเมินผลกระทบตลอดวงจรชีวิต” ตาม ISO 14040/14044 ที่สามารถกำหนดขอบเขตได้หลายแบบ เช่น

• Cradle to Gate
• Gate to Gate
• Cradle to Grave
• Cradle to Cradle

หากโรงงานผลิตสินค้ากึ่งสำเร็จรูปหรือชิ้นส่วนที่ส่งต่อให้ลูกค้าเพื่อไปผลิตต่อ (ไม่ใช่ end product)

การจัดทำ LCA/CFP ควรกำหนดขอบเขตเป็น B2B (Cradle to Gate) เพราะ

• B2B เหมาะกับสินค้า “ไม่จบวงจรชีวิตที่เรา”
• เราไม่สามารถควบคุมหรือรู้ข้อมูลการใช้–การกำจัดของ end user
• สอดคล้องตามแนวทางของ ISO 14067 สำหรับสินค้ากึ่งสำเร็จรูป

หากไม่มีค่า EF สำหรับ Raw Material ซึ่งเป็นส่วนประกอบของบรรจุภัณฑ์นั้นเลย จะใช้ข้อมูลจากแหล่งใดได้บ้าง?

สามารถใช้แหล่งข้อมูลตามลำดับความเหมาะสมดังนี้:

1. Secondary database (แนะนำที่สุด) – ecoinvent, GaBi, ELCD, ICE Database, etc.
2. Literature / งานวิจัยที่เชื่อถือได้ - เช่น งานวิชาการที่มี LCA-compliant boundary, peer-reviewed
3. ข้อมูลจากผู้ผลิตวัตถุดิบที่มี Environmental Product Declaration (EPD) เช่น EPD ของเหล็ก, พลาสติก, กระดาษ ฯลฯ
4. Proxy data (ข้อมูลเทียบเคียง)
5. หากไม่มี EF ตรงตัว ให้เลือกวัสดุที่ “คุณสมบัติใกล้เคียงที่สุด” และระบุสมมติฐานชัดเจน เช่น

ไม่มี EF ของ HDPE-grade พิเศษ → ใช้ EF HDPE ทั่วไปแทน

แล้ว Packaging ที่มีหลายองค์ประกอบควรคำนวณการปล่อยก๊าซอย่างไร

หลักการง่าย ๆ:

คำนวณแยกแต่ละชั้น → แล้วนำมารวมกัน

แต่ละชั้นให้ทำแบบนี้:

1. ระบุ ชนิดวัสดุ (เช่น กระดาษ, พลาสติก, ฟอยล์, PE, PP)
2. ระบุ น้ำหนักของแต่ละชั้น (g หรือ kg)
3. ใช้ EF ของวัสดุนั้นตาม database
4. คำนวณการปล่อยของแต่ละชั้น
5. รวมผลทั้งหมดเป็น การปล่อย GHG จากบรรจุภัณฑ์ทั้งหมดต่อหนึ่งหน่วยผลิตภัณฑ์

ตัวอย่างสั้น ๆ Packaging มี 3 ชั้น

• ชั้น 1: กระดาษ 30 g (EF = 1.1 kgCO₂e/kg)
• ชั้น 2: PE 5 g (EF = 2.0 kgCO₂e/kg)
• ชั้น 3: ฟอยล์อลูมิเนียม 1 g (EF = 10 kgCO₂e/kg)

ผลรวม = ผลกระทบของแต่ละชั้น

หากชั้นใดเป็น Composite (เช่น PET/AL/PE laminate)

• ต้องแยกสัดส่วน % โดยน้ำหนัก หรือ
• ใช้ EF ของ material กับค่าเฉลี่ยแบบ weighted average
• หรือใช้ EF ของ Laminate packaging จากแหล่งที่น่าเชื่อถือได้ (หากมี)

ต้องทำ ISO 14067 แยกใหม่ เพราะ ISO 14064-1 เป็นมาตรฐานระดับองค์กร (Organization-level GHG Inventory) ส่วน ISO 14067 เป็นมาตรฐานคำนวณ Carbon Footprint ระดับผลิตภัณฑ์ (Product-level)

• ถึงแม้องค์กรจะมีข้อมูล GHG จาก ISO 14064 อยู่แล้ว แต่:
• ขอบเขตการคำนวณไม่เหมือนกัน
• หน่วยฟังก์ชัน (Functional Unit) ต่างกัน
• ข้อมูลกิจกรรมของผลิตภัณฑ์ต้องรายละเอียดลึกกว่า
• ต้องทำ LCA ตาม ISO 14040/14044 ร่วมด้วย
• ต้องจัดทำระบบข้อมูลเฉพาะของผลิตภัณฑ์ครบทั้ง upstream–core–downstream

สรุป:

• มี ISO 14064 แล้ว → ไม่สามารถนำมาใช้แทน ISO 14067 ได้
• แต่ข้อมูลพลังงาน, เชื้อเพลิง และกิจกรรมในโรงงานที่จัดเก็บไว้แล้ว สามารถนำมาช่วย “เป็นฐานข้อมูล” ต่อยอดให้การทำ ISO 14067 ง่ายขึ้น

หลักการสำคัญตามมาตรฐาน ISO 14044/14067 กำหนดว่า

• การเลือกวิธีปันส่วนต้อง สอดคล้องกับลักษณะของกระบวนการ
• ต้อง มีการอธิบายเหตุผล ว่าทำไมเลือกวิธีนั้น
• ต้อง ใช้วิธีเดิมอย่างสม่ำเสมอสำหรับผลิตภัณฑ์เดียวกัน แต่
• ไม่บังคับ ให้ทุกผลิตภัณฑ์ใช้วิธีเดียวกันทั้งหมด

สรุป ไม่จำเป็นต้องใช้วิธีปันส่วนแบบเดียวกันสำหรับทุกผลิตภัณฑ์ เลือกวิธีที่เหมาะกับแต่ละกระบวนการได้ แต่ต้อง

• มีเหตุผลรองรับ
• เปิดเผยในรายงาน
• ใช้สม่ำเสมอภายในผลิตภัณฑ์เดียวกัน

โดยทั่วไปผลการรับรองมีอายุประมาณ 3 ปี

ค่าตรวจประเมินตามมาตรฐาน ISO 14067 จะขึ้นอยู่กับจำนวนวันตรวจ, จำนวนผลิตภัณฑ์, และความซับซ้อนของกระบวนการ ทั้งนี้ค่าใช้จ่ายจะเพิ่มขึ้นหากมีหลายโรงงาน ต้องลงพื้นที่หลายวัน หรือมีกระบวนการผลิตที่ซับซ้อนมากขึ้น

ในรูปแบบ B2C ไม่สามารถรู้พฤติกรรมผู้บริโภคแบบเจาะจงได้ จึงต้องใช้รายละเอียดที่ระบุใน PCR, ค่ามาตรฐานอ้างอิง, สถิติประเทศ, ฐานข้อมูล LCA, งานวิจัย และกำหนดสมมติฐานที่โปร่งใส เพื่อระบุการใช้งานและการกำจัดผลิตภัณฑ์หลังใช้งานแทนพฤติกรรมของผู้บริโภคจริง