W transporcie międzynarodowym, a zwłaszcza morskim, coraz większą uwagę poświęca się zagrożeniom związanym z obecnością toksycznych gazów w kontenerach oraz skutkami fumigacji ładunków. Co istotne, szkodliwe gazy mogą występować także w kontenerach, które nie zostały poddane fumigacji.
Z powodu tych zagrożeń obowiązujące normy prawne i procedury bezpieczeństwa nie ograniczają się wyłącznie do kontenerów oznaczonych jako fumigowane. W wielu portach obowiązuje zasada, że każdy kontener może potencjalnie zawierać niebezpieczne gazy i przed jego otwarciem należy przeprowadzić odpowiedni pomiar atmosfery wewnętrznej – zwłaszcza jeśli przewożony towar jest chemicznie aktywny lub emitujący opary.
Tylko dzięki rygorystycznym normom i procedurom możliwe jest ograniczenie ryzyka narażenia pracowników portów, inspektorów celnych i kierowców.
Polska: normy dotyczące stężenia szkodliwych gazów
W Polsce dopuszczalne stężenia szkodliwych substancji chemicznych w powietrzu, w tym fumigantów, są ustalane w ramach przepisów prawa pracy i ochrony zdrowia. Kluczowe wskaźniki określające graniczne poziomy narażenia to:
- NDS (Najwyższe Dopuszczalne Stężenie) – odnosi się do średniego stężenia substancji w powietrzu na stanowisku pracy, które nie powoduje szkodliwych skutków zdrowotnych przy długotrwałej (8-godzinnej) ekspozycji;
- NDSCh (Najwyższe Dopuszczalne Stężenie Chwilowe) – wyznacza maksymalne stężenie możliwe do tolerowania przez krótki czas (zazwyczaj do 15 minut) i nie częściej niż 2 razy w czasie zmiany roboczej, w odstępie czasu nie krótszym niż 1 godzina;
- NDSP (Najwyższe Dopuszczalne Stężenie Pułapowe) – określa wartość, której nie wolno przekroczyć w żadnym momencie, ponieważ grozi natychmiastowym zagrożeniem życia lub zdrowia.
Te normy są publikowane w rozporządzeniach Ministra Zdrowia i bazują na danych toksykologicznych oraz analizach epidemiologicznych.
Jak ustala się dopuszczalne stężenia?
Ustalanie dopuszczalnych stężeń substancji chemicznych – w tym fumigantów i szkodliwych gazów obecnych w kontenerach – to proces wymagający zaawansowanych analiz naukowych, multidyscyplinarnej współpracy oraz uwzględnienia lokalnych i globalnych kontekstów zdrowotnych.
Normy te są tworzone przez międzynarodowe instytucje, które opierają swoje decyzje na toksykologii, epidemiologii, analizie przypadków klinicznych, modelach matematycznych ryzyka oraz prognozach środowiskowych. Celem jest zapewnienie ochrony zdrowia ludzi w miejscu pracy, a także w przestrzeni publicznej – zwłaszcza w punktach przeładunkowych, terminalach kontenerowych i na statkach.
Kluczowe instytucje regulujące dopuszczalne stężenia
- ACGIH (American Conference of Governmental Industrial Hygienists) – to jedna z najważniejszych organizacji wyznaczających dopuszczalne poziomy ekspozycji zawodowej. Jej zalecenia – TLV (Threshold Limit Values) – są nieobowiązujące prawnie, ale stanowią globalny standard dla przemysłu i często są podstawą dla krajowych regulacji.
- OSHA (Occupational Safety and Health Administration, USA) – ustala prawnie wiążące limity narażenia zawodowego – PEL (Permissible Exposure Limits) – oraz egzekwuje ich przestrzeganie w środowisku pracy. Limity OSHA muszą być brane pod uwagę m.in. przez amerykańskie terminale morskie, firmy logistyczne i porty lotnicze.
- NIOSH (National Institute for Occupational Safety and Health, USA) – dostarcza REL (Recommended Exposure Limits) oraz oceny ryzyka dla wielu substancji chemicznych. REL są zwykle bardziej rygorystyczne niż PEL, co ma szczególne znaczenie w kontekście silnie toksycznych gazów, jak fosforowodór (PH₃) czy cyjanowodór (HCN).
- EU-OSHA (Europejska Agencja ds. Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy) – koordynuje ustalanie OEL (Occupational Exposure Limits) w państwach członkowskich Unii Europejskiej. Wspólnie z Europejską Agencją Chemikaliów (ECHA) analizuje dane naukowe, aby stworzyć jednolite normy w całej UE, m.in. dla przestrzeni zamkniętych, takich jak kontenery morskie.
- REACH (Registration, Evaluation, Authorisation and Restriction of Chemicals) – to unijny system regulacji chemikaliów. W ramach REACH producenci i importerzy muszą dostarczyć dane toksykologiczne i środowiskowe dla każdej substancji. Mechanizm ten umożliwia również wprowadzanie ograniczeń lub zakazów stosowania niebezpiecznych gazów fumigacyjnych (np. bromku metylu, który został praktycznie wycofany w UE).
- IMO (Międzynarodowa Organizacja Morska) – nie ustala bezpośrednio wartości stężeń, ale w ramach Międzynarodowego Kodeksu Ładunków Niebezpiecznych (IMDG Code) i przepisów SOLAS nakłada obowiązki związane z oznakowaniem, dokumentacją fumigacji, wentylacją kontenerów i informowaniem załogi statku o zagrożeniach gazowych.
- WHO (Światowa Organizacja Zdrowia) – publikuje wytyczne dotyczące jakości powietrza, które obejmują zarówno środowisko zewnętrzne, jak i przestrzenie zamknięte, w tym te związane z transportem. WHO opiera się na badaniach populacyjnych, analizie chorób układu oddechowego i wpływu niskich stężeń substancji toksycznych na zdrowie ogółu społeczeństwa.
- IARC (International Agency for Research on Cancer) – klasyfikuje substancje chemiczne według ich potencjału rakotwórczego, co wpływa na krajowe i międzynarodowe decyzje legislacyjne. Na przykład formaldehyd został sklasyfikowany jako substancja „prawdopodobnie rakotwórcza dla ludzi” (Grupa 1), co pociągnęło za sobą zmiany w dopuszczalnych poziomach narażenia w wielu krajach.
Jakie dane są brane pod uwagę przy ustalaniu norm?
Proces ustalania dopuszczalnych wartości stężeń obejmuje m.in.:
- właściwości fizykochemiczne substancji – m.in. ciśnienie pary, zdolność do penetracji przez skórę, reakcje w wilgotnym powietrzu;
- toksyczność ostrą i przewlekłą – mierzoną m.in. za pomocą LD50 (śmiertelna dawka), NOAEL (brak obserwowanych skutków) oraz LOAEL (najniższy poziom z negatywnym skutkiem);
- modelowanie ekspozycji i ryzyka – obliczenia narażenia przy różnych warunkach pracy;
- epidemiologię zawodową – badania np. wśród pracowników portowych, magazynierów, inspektorów celnych i personelu statków towarowych
- dane z inspekcji i analiz wypadków – dokumentacja przypadków zatruć i analizy przyczyn incydentów
Praktyczne znaczenie regulacji
Nieprzestrzeganie norm może prowadzić do ciężkich zatruć – szczególnie podczas otwierania kontenerów po fumigacji, jeśli nie wykonano odpowiedniego wietrzenia i pomiarów gazów.
W wielu portach (np. w Hamburgu czy Rotterdamie) stosuje się specjalistyczne urządzenia detekcyjne przed rozładunkiem, a pracownicy muszą mieć dostęp do środków ochrony indywidualnej oraz być przeszkoleni w zakresie zagrożeń chemicznych.
Bezpieczne stężenia szkodliwych gazów w kontenerach i przy fumigacji statków to temat o krytycznym znaczeniu dla zdrowia pracowników oraz bezpieczeństwa łańcuchów logistycznych. W Polsce i na świecie normy są ustalane na podstawie szerokich analiz naukowych i doświadczeń praktycznych. Kluczowe jest ich skuteczne egzekwowanie – poprzez kontrole, szkolenia, systemy detekcji i odpowiedzialność operatorów transportowych. Tylko wówczas można zapewnić, że niepozorny kontener nie stanie się śmiertelną pułapką.
Marek Grzywacz, ekspert branży Natural Resources w SGS Polska
O SGS
SGS jest światowym liderem w dziedzinie badań, inspekcji i certyfikacji. Działamy w sieci ponad 2500 laboratoriów i biur w 115 krajach, wspieranych przez zespół 99 500 oddanych swojej pracy profesjonalistów. Posiadamy ponad 145 lat doświadczenia w dostarczaniu doskonałych usług – łączymy dokładność i precyzję, które charakteryzują szwajcarskie firmy, by pomagać organizacjom w osiąganiu najwyższych standardów jakości, zgodności i zrównoważonego rozwoju.
Nasze hasło – when you need to be sure – to obietnica podkreślająca nasze przywiązanie do zaufania, rzetelności i niezawodności, które umożliwiają firmom rozwijanie się z pewnością siebie. Z dumą dostarczamy nasze eksperckie usługi jako SGS, wspomagani przez inne nasze zaufane i ściśle wyspecjalizowane marki, takie jak Brightsight, Bluesign, Maine Pointe oraz Nutrasource.
SGS jest firmą notowaną na Szwajcarskiej Giełdzie Papierów Wartościowych oznaczoną symbolem SGSN (ISIN CH1256740924, Reuters SGSN.S, Bloomberg SGSN:SW).
