W dobie globalizacji i rosnącego wolumenu międzynarodowego handlu transport kontenerowy stał się nieodzownym elementem logistyki. Jednocześnie, aby chronić przewożone towary przed szkodnikami, pleśnią czy bakteriami, powszechnie stosuje się fumigację – metodę dezynsekcji/dezynfekcji polegającą na wprowadzaniu do zamkniętych przestrzeni silnie toksycznych gazów. Choć skuteczna, fumigacja niesie ze sobą poważne ryzyko zdrowotne, zwłaszcza dla osób mających bezpośredni kontakt z kontenerami.
Czym jest fumigacja?
Fumigacja to metoda dezynfekcji i dezynsekcji polegająca na zastosowaniu substancji chemicznych w formie gazu (tzw. fumigantów) w celu zwalczania szkodników, grzybów, pleśni oraz mikroorganizmów znajdujących się w produktach, opakowaniach, pomieszczeniach czy środkach transportu.
Proces fumigacji polega na wprowadzeniu fumigantu do zamkniętej przestrzeni – takiej jak kontener, magazyn, silos czy budynek – gdzie gaz ma możliwość równomiernego rozprzestrzenienia się i przeniknięcia w trudno dostępne miejsca. Dzięki temu możliwe jest skuteczne zniszczenie organizmów, które mogłyby zagrozić jakości towaru lub bezpieczeństwu sanitarnemu.
Ze względu na bezpieczeństwo oraz obowiązujące przepisy prawa fumigacja powinna być przeprowadzana wyłącznie przez wyspecjalizowane firmy posiadające odpowiednie uprawnienia oraz doświadczenie w pracy z substancjami toksycznymi. Samodzielne wykonywanie zabiegów fumigacyjnych przez osoby nieposiadające odpowiedniej wiedzy i przygotowania technicznego niesie ze sobą poważne ryzyko zatrucia, które w skrajnych przypadkach może prowadzić do śmierci osoby wykonującej zabieg lub osób postronnych przebywających w pobliżu.
Najczęściej stosowane fumiganty i ich działanie
- Bromek metylu (CH₃Br) – to jeden z najbardziej niebezpiecznych fumigantów powszechnie wykorzystywany do fumigacji kontenerów i magazynów. Ze względu na wyjątkowo szkodliwy wpływ na warstwę ozonową oraz wysoką toksyczność dla ludzi, jego stosowanie zostało znacznie ograniczone lub całkowicie zakazane w wielu krajach. Ekspozycja na stężenia przekraczające dopuszczalny poziom chwilowy (40 mg/m³) przez kilka godzin może prowadzić do wystąpienia objawów takich jak bóle i zawroty głowy, nudności, wymioty, zaburzenia widzenia, oczopląs, a także drżenia mięśni, zaburzenia mowy, koordynacji ruchowej oraz halucynacje. W przypadku kontaktu z dużym stężeniem bromku metylu może dojść do silnego łzawienia, a po 6-24 godzinach – do wystąpienia duszności, obrzęku płuc oraz zaburzeń pracy serca. Narażenie na bardzo wysokie stężenie przez zaledwie dwie godziny może skutkować śmiercią. Ostre zatrucie tym związkiem chemicznym może również prowadzić do uszkodzenia wątroby, nerek oraz ośrodkowego układu nerwowego, a ostatecznie do zgonu. Gaz zazwyczaj używany w stężeniu ok. 50 g/m3.
- Fosforowodór (PH₃) – używany głównie do ochrony produktów roślinnych oraz fumigacji drewna i opakowań. Powstaje z fosforku glinu lub magnezu i ma szybkie, silne działanie toksyczne. Objawy zatrucia mogą obejmować nudności, wymioty oraz ból w obrębie jamy brzusznej. W miarę nasilania się ekspozycji mogą pojawić się również duszności, uporczywy kaszel, obrzęk płuc, drgawki, zaburzenia rytmu serca, a w skrajnych przypadkach – śpiączka. Ciężkie zatrucia mogą prowadzić do rozwoju sinicy oraz do poważnych uszkodzeń wątroby i nerek, a nawet do śmierci. Gaz zazwyczaj używany w stężeniu ok. 700-1000 ppm.
- Tlenek etylenu (C₂H₄O) – popularny w dezynfekcji sprzętu medycznego i fumigacji produktów spożywczych, zwłaszcza przypraw i orzechów. Pomimo jego skuteczności w sterylizacji długotrwała ekspozycja na tlenek etylenu została powiązana z ryzykiem rozwoju nowotworów, mutacji genetycznych i uszkodzeń układu rozrodczego. Gaz zazwyczaj używany w stężeniu ok. 500 g/m3.
- Fluorek sulfurylu (SO₂F₂) – stosowany głównie w fumigacji budynków i konstrukcji drewnianych. Jego zaletą jest brak pozostałości, co czyni go wygodnym w użyciu, ale również trudnym do wykrycia. Wdychanie SO₂F₂ może powodować podrażnienia oczu, nosa i gardła, a nawet w przypadku krótkotrwałego narażenia – uszkodzenia płuc. Ciężkie zatrucia mogą spowodować natychmiastową śmierć. Gaz zazwyczaj używany w stężeniu do 128 g/m3.
- Cyjanowodór (HCN) – jeden z najbardziej niebezpiecznych i toksycznych fumigantów, charakteryzujący się błyskawicznym działaniem. Nawet krótkotrwała ekspozycja na wysokie stężenie może skutkować utratą przytomności, a w konsekwencji – śmiercią. Substancja ta wykorzystywana jest przede wszystkim do fumigacji zboża, silosów oraz przestrzeni magazynowych. Ostre zatrucie cyjanowodorem w postaci gazowej lub parowej manifestuje się szeregiem objawów neurologicznych i oddechowych. Do najczęstszych należą: ogólne osłabienie, silne bóle głowy o charakterze rozsadzającym, drżenia mięśni, zaczerwienienie spojówek, pieczenie oczu, nosa i gardła oraz łzawienie. Może wystąpić sinica lub nietypowe, czerwone zabarwienie skóry. W przypadku ekspozycji na stężenia rzędu 130 mg/m³ dochodzi do znacznego przyspieszenia i pogłębienia oddechu, tachykardii, utraty przytomności, drgawek, obrzęku płuc, a w dalszej kolejności – zatrzymania oddechu i zgonu w ciągu godziny. Przy stężeniach w przedziale 200–300 mg/m³ cyjanowodór może spowodować natychmiastową śmierć. Gaz zazwyczaj używany w stężeniu ok. 10g/m3.
Kto jest najbardziej narażony?
Największe ryzyko związane z fumigantami ponoszą osoby, które mają bezpośredni kontakt z kontenerami – pracownicy magazynowi, operatorzy wózków widłowych, kierowcy ciężarówek, celnicy i inspektorzy. Szczególnie narażeni na zatrucie po dezynsekcji są ci, którzy otwierają kontenery zaraz po ich dostarczeniu, bez wcześniejszej wentylacji lub pomiaru stężeń gazów. Badania pokazują, że w momencie otwarcia kontenera stężenie fumigantów może wynosić nawet 70% wartości początkowej, co przekracza dopuszczalne poziomy ekspozycji (OEL).
W magazynach, gdzie kontenery są rozładowywane ręcznie lub przy użyciu wózków paletowych bądź też taśmociągów/redlerów, czas pracy w środowisku potencjalnie skażonym może sięgać kilku godzin. Nawet jeśli średnie stężenie gazu jest niższe niż początkowe, długotrwała ekspozycja stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia. Dodatkowo kierowcy transportujący kontenery, które nie zostały właściwie oznaczone jako fumigowane, mogą być nieświadomie narażeni na kontakt z toksycznymi gazami.
Skutki zdrowotne narażenia na fumiganty
Długotrwałe lub intensywne narażenie na fumiganty może prowadzić do szeregu problemów zdrowotnych, w tym:
- uszkodzenia układu nerwowego, objawiające się bólami głowy, drgawkami, dezorientacją czy utratą przytomności;
- problemów z układem oddechowym, takich jak duszności, kaszel, obrzęk płuc czy przewlekłe zapalenia;
- zaburzeń hormonalnych i rozrodczych, m.in. obniżenia płodności, poronienia czy wad wrodzonych;
- nowotworów, zwłaszcza układu oddechowego i narządów wewnętrznych – potwierdzono związek między ekspozycją na tlenek etylenu a zwiększonym ryzykiem białaczki i chłoniaka;
- uszkodzenia narządów wewnętrznych, w tym wątroby, nerek i serca, w wyniku przewlekłego zatrucia.
Podsumowanie
Fumigacja kontenerów, choć niezwykle skuteczna w eliminacji szkodników i mikroorganizmów, wiąże się z poważnymi zagrożeniami dla zdrowia ludzkiego. Wykorzystywane w jej trakcie silnie toksyczne substancje chemiczne mogą powodować ostre zatrucia, nieodwracalne uszkodzenia narządów wewnętrznych, a w skrajnych przypadkach – prowadzić do śmierci. Ze względu na wysoki poziom ryzyka proces fumigacji powinien być realizowany wyłącznie przez wyspecjalizowane firmy, dysponujące odpowiednią wiedzą, wyposażeniem oraz procedurami zapewniającymi bezpieczeństwo.
Niestety w praktyce często zdarza się, że informacje o przeprowadzonej fumigacji nie są odnotowane w dokumentacji przewozowej – szczególnie w przypadku, gdy zabieg wykonywany jest przez podmioty nieposiadające odpowiednich kwalifikacji. Brak takiej informacji znacząco zwiększa ryzyko związane z niewystarczającym przewietrzeniem kontenera i narażeniem osób postronnych na kontakt z toksycznymi gazami.
Niezwykle istotnym elementem po zakończeniu procesu fumigacji jest wdrożenie rygorystycznych procedur kontrolnych, które obejmują m.in. pomiary stężenia pozostałości fumigantów oraz odpowiednią wentylację kontenerów. Konieczna jest także regularna edukacja i szkolenie pracowników, którzy mogą mieć kontakt z kontenerami poddanymi fumigacji – zwłaszcza w obszarach rozładunku, inspekcji i transportu.
Świadome i odpowiedzialne podejście do fumigacji, obejmujące zarówno jej profesjonalne wykonanie, jak i skuteczne działania prewencyjne, jest niezbędne dla zapewnienia bezpieczeństwa w międzynarodowym łańcuchu dostaw i w logistyce magazynowej. Tylko poprzez połączenie wiedzy technicznej, przestrzegania przepisów oraz rozwijania kultury bezpieczeństwa możliwe jest zminimalizowanie ryzyka zdrowotnego dla osób pracujących z kontenerami i towarami poddanymi fumigacji.
Marek Grzywacz, ekspert branży Natural Resources w SGS Polska
Bibliografia
- https://www.farmer.pl/produkcja-roslinna/ochrona-roslin/fosforowodor-moze-zabic-blyskawicznie-to-zabiegi-tylko-dla-profesjonalnych-firm,153813.html
O SGS
SGS jest światowym liderem w dziedzinie badań, inspekcji i certyfikacji. Działamy w sieci ponad 2500 laboratoriów i biur w 115 krajach, wspieranych przez zespół 99 500 oddanych swojej pracy profesjonalistów. Posiadamy ponad 145 lat doświadczenia w dostarczaniu doskonałych usług – łączymy dokładność i precyzję, które charakteryzują szwajcarskie firmy, by pomagać organizacjom w osiąganiu najwyższych standardów jakości, zgodności i zrównoważonego rozwoju.
Nasze hasło – when you need to be sure – to obietnica podkreślająca nasze przywiązanie do zaufania, rzetelności i niezawodności, które umożliwiają firmom rozwijanie się z pewnością siebie. Z dumą dostarczamy nasze eksperckie usługi jako SGS, wspomagani przez inne nasze zaufane i ściśle wyspecjalizowane marki, takie jak Brightsight, Bluesign, Maine Pointe oraz Nutrasource.
SGS jest firmą notowaną na Szwajcarskiej Giełdzie Papierów Wartościowych oznaczoną symbolem SGSN (ISIN CH1256740924, Reuters SGSN.S, Bloomberg SGSN:SW).
