Bieluń – roślina trująca w zbożach: rosnące obawy o bezpieczeństwo żywności

W ostatnich latach kwestia zanieczyszczenia zbóż bieluniem stała się palącym problemem w zakresie bezpieczeństwa żywności. Bieluń, rodzaj roślin znanych ze swoich toksycznych właściwości, zawiera silne alkaloidy, które mogą powodować poważne zagrożenie dla zdrowia w przypadku spożycia. Skłoniło to światowe organy ds. bezpieczeństwa żywności do wzmocnienia wysiłków w zakresie monitorowania i nałożenia bardziej rygorystycznych przepisów. Biorąc pod uwagę dane SGS Digicomply podkreślające gwałtowny wzrost przypadków zanieczyszczenia, jasne jest, że obecność bielunia w zbożach stanowi poważne wyzwanie zarówno dla przemysłu spożywczego, jak i organów regulacyjnych. Niniejszy artykuł zagłębia się w złożoność zanieczyszczenia bieluniem, badając trendy, wpływ geograficzny, najczęściej skażone produkty i zagrożenia dla zdrowia związane z tą toksyczną rośliną.

Bieluń – czy jest trujący?

Bieluń (datura) to kwitnąca roślina powszechnie znana jako „cierniowe jabłko” lub „diabelska trąbka” – kwiat bielunia posiada charakterystyczny, trąbkowy kształt. Jest znana ze swoich toksycznych właściwości. Roślina ta wytwarza nasiona, które zawierają alkaloidy tropanowe, w szczególności atropinę, skopolaminę i hioscyjaminę. Substancje te są silnymi neurotoksynami, zdolnymi do wywoływania poważnych objawów, w tym halucynacji, dezorientacji, a w ciężkich przypadkach niewydolności oddechowej i śmierci.

Nasiona bielunia są szczególnie groźne, ponieważ można je łatwo pomylić z nieszkodliwymi ziarnami i przypadkowo dodać do produktów spożywczych. Do skażenia dochodzi zazwyczaj podczas zbiorów, gdy rośliny bielunia rosną jako chwasty na polach uprawnych. W przeciwieństwie do wielu innych zanieczyszczeń, toksyczność bielunia nie zmniejsza się podczas standardowego przetwarzania żywności, co sprawia, że nawet śladowe ilości są niebezpieczne dla konsumentów.

Przypadki zanieczyszczenia bieluniem

W latach 2010-2020 incydenty zanieczyszczenia bieluniem były stosunkowo rzadkie i sporadyczne, co wskazuje, że zanieczyszczenie nie było jeszcze uznawane za powszechny problem. Jednak w ciągu ostatnich dwóch lat sytuacja uległa radykalnej zmianie. Według danych SGS Digicomply, w latach 2022-2024 odnotowano 271% wzrost liczby incydentów zanieczyszczenia bieluniem.

Wzrost ten sugeruje kombinację kilku czynników: zwiększonej świadomości, ulepszonych metod wykrywania i prawdopodobnie rzeczywistego wzrostu wskaźników zanieczyszczenia z powodu zmieniających się praktyk rolniczych lub korzystnych warunków klimatycznych dla wzrostu bielunia. Nagły wzrost wywołał obawy wśród osób zajmujących się bezpieczeństwem żywności, prowadząc do wezwań do wzmożonego monitorowania i bardziej rygorystycznych przepisów.

Wpływ geograficzny

Na przykład Francja wyróżnia się jako kraj o szczególnie dużej liczbie zgłoszonych incydentów. Można to przypisać rozległej produkcji zboża we Francji i rygorystycznym protokołom monitorowania bezpieczeństwa żywności, które prawdopodobnie doprowadziły do identyfikacji większej liczby przypadków.

Belgia i Chiny również zgłaszają znaczące incydenty, co wskazuje, że zanieczyszczenie bieluniem nie ogranicza się do jednego regionu, ale stanowi problem globalny. W tych krajach bieluń mógł stać się bardziej rozpowszechniony jako chwast lub importowane ziarna mogły przynieść zanieczyszczenie z innych regionów, co podkreśla złożoność zarządzania takim ryzykiem w zglobalizowanym łańcuchu dostaw żywności.

Inne dotknięte kraje to Holandia, Niemcy i Polska, z których każdy stoi przed wyzwaniami związanymi z monitorowaniem i zarządzaniem skażeniem. Te różnice w danych regionalnych podkreślają potrzebę opracowania strategii dla poszczególnych krajów w celu skutecznego przeciwdziałania skażeniu bieluniem.

Najczęściej zanieczyszczone produkty

Zanieczyszczenie bieluniem wykryto w różnych produktach spożywczych, ale najczęściej dotyczy ono zbóż i produktów zbożowych. Wynika to z faktu, że zboża są zbierane na dużą skalę, często na otwartych polach, gdzie bieluń może łatwo rosnąć jako zanieczyszczenie.

• Zboża i produkty zbożowe: zboża znajdują się w czołówce przypadków skażenia ziarnami bielunia, w tym ich popularne rodzaje, takie jak pszenica, jęczmień i kukurydza, które są podstawą wielu diet na całym świecie. Zanieczyszczenie w tej kategorii stanowi szczególne ryzyko, biorąc pod uwagę wysokie wskaźniki konsumpcji zbóż na całym świecie.
• Wyroby piekarnicze: znaczna liczba incydentów związanych z bieluniem była również powiązana z produktami piekarniczymi. Zanieczyszczenie w tej kategorii może być niebezpieczne, ponieważ wypieki są spożywane w dużych ilościach przez różne grupy wiekowe, w tym dzieci.
• Inne produkty: chociaż rzadziej zgłaszane, zanieczyszczenie bieluniem wykryto również w owocach, warzywach i napojach. Przypadki te pokazują szeroki zakres wpływu bielunia jako zanieczyszczenia, co sprawia, że jest on zagrożeniem nie tylko dla zbóż.

Różnorodność skażonych produktów podkreśla potrzebę zachowania czujności na każdym etapie produkcji żywności, od pola po przetwarzanie i pakowanie.

Bieluń – działanie na organizm człowieka

Zagrożenia dla zdrowia związane z zanieczyszczeniem bieluniem są poważne, zwłaszcza biorąc pod uwagę toksyczny charakter jego alkaloidów:

• objawy neurologiczne: alkaloidy bielunia wpływają przede wszystkim na układ nerwowy, powodując objawy takie jak pobudzenie, halucynacje i poważna dezorientacja. Efekty te są szczególnie niebezpieczne dla wrażliwych populacji, takich jak dzieci i osoby starsze;
• wpływ na układ sercowo-naczyniowy: spożycie żywności skażonej bieluniem może prowadzić do przyspieszenia akcji serca, nadciśnienia tętniczego, a w skrajnych przypadkach do zagrażających życiu zaburzeń rytmu serca. Wpływ tych alkaloidów na układ sercowo-naczyniowy doprowadził do tego, że pracownicy ochrony zdrowia opowiadają się za polityką zerowej tolerancji dla bielunia w żywności;
• zaburzenia żołądkowo-jelitowe: spożycie skażonych bieluniem ziaren może skutkować nudnościami, wymiotami i bólem brzucha, które są wczesnymi wskaźnikami narażenia. Objawy te często skłaniają do dalszych badań, prowadząc do wycofania produktów z rynku i zaostrzenia nadzoru.

Poważne konsekwencje zdrowotne podkreślają konieczność ścisłych limitów i regularnego monitorowania pozostałości bielunia w dostawach żywności.

Obecne regulacje i działania monitorujące

Globalna reakcja na skażenie bieluniem była zróżnicowana, przy czym niektóre regiony przyjęły rygorystyczne standardy bezpieczeństwa, podczas gdy inne wciąż nadrabiają zaległości.

W Unii Europejskiej przepisy dotyczące alkaloidów tropanowych w żywności są szczególnie rygorystyczne. Władze UE ustaliły bardzo niskie maksymalne limity pozostałości (MRL) dla bielunia w zbożach, często bliskie zeru, aby zapewnić najwyższe standardy bezpieczeństwa. Przepisy te są egzekwowane poprzez rutynowe inspekcje, obowiązkowe raportowanie i surowe kary za nieprzestrzeganie przepisów.

W Stanach Zjednoczonych FDA wydała wytyczne dotyczące monitorowania zanieczyszczenia bieluniem w importowanej żywności, koncentrując się na zbożach i przetworzonych produktach zbożowych. Inspekcje w portach wejścia są częścią szerszej strategii mającej na celu zapobieganie przedostawaniu się skażonych produktów do żywności.

W Azji i Ameryce Łacińskiej, gdzie incydenty skażenia bieluniem są rzadziej zgłaszane, istnieje rosnący ruch w kierunku bardziej rygorystycznych przepisów. Wiele krajów dostosowuje swoje standardy do tych ustanowionych przez międzynarodowe organy, takie jak Codex Alimentarius, uznając potrzebę globalnej spójności praktyk w zakresie bezpieczeństwa żywności.

Zaawansowane narzędzia analityczne, takie jak chromatografia cieczowa ze spektrometrią mas (LC-MS), są obecnie powszechnie stosowane do wykrywania śladowych ilości toksycznych alkaloidów bielunia, umożliwiając szybsze i dokładniejsze oceny.

Środki zapobiegawcze i perspektywy na przyszłość

Aby skutecznie stawić czoła zagrożeniu związanemu z bieluniem, konieczne jest kompleksowe podejście:

• ulepszone usuwanie chwastów: rolnicy powinni zostać przeszkoleni w zakresie skutecznych strategii zwalczania chwastów w celu ograniczenia obecności bielunia na polach uprawnych. Obejmuje to stosowanie herbicydów, płodozmianu i mechanicznego usuwania, aby ograniczyć rozprzestrzenianie się toksycznej rośliny;
• ulepszone techniki wykrywania: ciągłe inwestycje w lepsze metody wykrywania mają kluczowe znaczenie. Technologie takie jak LC-MS zapewniają precyzyjne i wiarygodne wyniki, umożliwiając organom regulacyjnym identyfikację zanieczyszczonych partii, zanim trafią one na rynek;
• zwiększona świadomość: kluczowe znaczenie ma podnoszenie świadomości konsumentów i przemysłu spożywczego na temat zagrożeń związanych z zanieczyszczeniem bieluniem. Kampanie edukacyjne mogą pomóc w zapobieganiu przypadkowemu spożyciu i zachęcić do przestrzegania najlepszych praktyk w produkcji i przetwarzaniu ziarna.

Patrząc w przyszłość, międzynarodowa społeczność zajmująca się bezpieczeństwem żywności musi zachować czujność, zwłaszcza w miarę ewolucji praktyk rolniczych i zmian warunków środowiskowych. Przyszłość bezpieczeństwa żywności zależy od proaktywnych środków, rygorystycznego egzekwowania przepisów i postępu technologicznego w zakresie monitorowania.

Zatrucie bieluniem. Wnioski

Wzrost liczby przypadków zanieczyszczenia bieluniem jest wyraźnym przypomnieniem złożoności związanej z zapewnieniem bezpieczeństwa żywności w zglobalizowanym świecie. Przy znacznym wzroście liczby zgłaszanych przypadków, szczególnie w zbożach, oczywiste jest, że należy zrobić więcej, aby chronić konsumentów. Dzięki platformom takim jak SGS Digicomply można usprawnić monitorowanie i raportowanie, ułatwiając lepszą komunikację między zainteresowanymi stronami i umożliwiając szybsze reagowanie na ryzyko zanieczyszczenia.

Oprócz tego SGS Polska świadczy w swoim laboratorium usługi analityczne, które pozwalają na wykrycie ewentualnych zanieczyszczeń żywności. Badamy produkty również pod kątem alkaloidów, których nie brakuje m.in. w bieluniu.

Nadając priorytet rygorystycznym standardom, ulepszonym metodom wykrywania i kompleksowym działaniom edukacyjnym, przemysł spożywczy może nadal zapewniać, że produkty pozostają bezpieczne do spożycia pomimo rosnących wyzwań związanych z zanieczyszczeniami takimi jak bieluń.

O SGS

SGS jest światowym liderem w dziedzinie badań, inspekcji i certyfikacji. Działamy w sieci ponad 2700 laboratoriów i biur w 119 krajach, wspieranych przez zespół 99 250 oddanych swojej pracy profesjonalistów. Posiadamy ponad 145 lat doświadczenia w dostarczaniu doskonałych usług – łączymy dokładność i precyzję, które charakteryzują szwajcarskie firmy, by pomagać organizacjom w osiąganiu najwyższych standardów jakości, bezpieczeństwa i zgodności.

Nasze hasło – when you need to be sure – to obietnica podkreślająca nasze przywiązanie do zaufania, rzetelności i zrównoważonego rozwoju, które umożliwiają firmom rozwijanie się z pewnością siebie. Z dumą dostarczamy nasze eksperckie usługi jako SGS, wspomagani przez inne nasze zaufane i ściśle wyspecjalizowane marki, takie jak Brightsight, Bluesign, Maine Pointe oraz Nutrasource.

SGS jest firmą notowaną na Szwajcarskiej Giełdzie Papierów Wartościowych oznaczoną symbolem SGSN (ISIN CH0002497458, Reuters SGSN.S, Bloomberg SGSN:SW).