Zanieczyszczenie niklem w żywności od dawna budziło obawy, ale wraz z rozporządzeniem UE 2024/1987 Komisja Europejska ustanowiła ścisłe maksymalne poziomy niklu w różnych produktach spożywczych. Nowe przepisy, które zmieniają rozporządzenie (UE) 2023/915, mają na celu ochronę zdrowia publicznego poprzez zmniejszenie narażenia na nikiel, szczególnie w przypadku wrażliwych populacji, takich jak małe dzieci i osoby uczulone na nikiel.
Począwszy od 1 lipca 2025 r. przedstawiciele branży spożywczej będą musieli zapewnić zgodność z nowymi limitami. Chociaż rozporządzenie przewiduje okres przejściowy, jego konsekwencje dla producentów, importerów i sprzedawców detalicznych są znaczące. Zrozumienie, w jaki sposób nikiel dostaje się do łańcucha żywnościowego, które produkty spożywcze są najbardziej dotknięte i jak oczekuje się, że branża zareaguje, ma kluczowe znaczenie dla zgodności.
Dlaczego nikiel w żywności stanowi zagrożenie?
Nikiel jest metalem naturalnie występującym glebie, wodzie i powietrzu. Jednak na jego stężenie w żywności wpływają zarówno źródła naturalne, jak i działalność przemysłowa. Podczas gdy niewielkie ilości niklu nie są szkodliwe, nadmierna ekspozycja może powodować przewlekłą toksyczność, reakcje alergiczne i problemy ze zdrowiem reprodukcyjnym.
Zgodnie z oceną ryzyka przeprowadzoną przez EFSA (Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności) w 2020 r. przewlekłe narażenie na nikiel może prowadzić do:
- utraty ciąży i toksycznego wpływu na rozrodczość (wysokie ryzyko dla kobiet);
- skutków neurotoksycznych u małych dzieci;
- zaostrzeń egzemy u osób wrażliwych na nikiel (dotykających około 15% populacji).
Stwierdzono, że tolerowane dzienne spożycie (TDI) niklu powinno wynosić 13 μg/kg masy ciała, a wiele produktów spożywczych obecnie przekracza ten poziom – budząc obawy o zdrowie w całej Europie.
1. Data wejścia w życie i okres przejściowy
Rozporządzenie weszło w życie 1 lipca 2025 roku.
Produkty, które trafiły na rynek przed tą datą, mogą pozostać na nim do końca okresu przydatności do spożycia, dając firmom spożywczym czas na dostosowanie receptur i praktyk zaopatrzenia.
2. Maksymalne limity niklu w żywności
Rozporządzenie ustanawia ścisłe limity stężenia niklu w różnych kategoriach żywności, w tym:
| Kategoria żywności | Maksymalny poziom niklu (mg/kg) |
| Orzechy z drzew orzechowych (z wyjątkiem niektórych odmian) | 3.5 |
| Kasztany, orzeszki piniowe, orzechy włoskie, orzechy brazylijskie, nerkowce | 10 |
| Warzywa korzeniowe (np. marchew, burak, seler) i bulwiaste (np. ziemniak, batat, topinambur) | 0.90 |
| Warzywa owocowe (np. pomidor, ogórek, dynia) | 0.40 |
| Warzywa kapustne (np. kapusta biała, brukselka, kalafior) | 0.50 |
| Warzywa liściaste (np. sałata, szpinak, rukola) | 0.50 – 1.2 (dla świeżych ziół) |
| Warzywa strączkowe (np. zielony groszek, fasolka szparagowa, młody bób) | 1.0 – 6.0 (dla soi/edamame) |
| Wodorosty | 30 – 40 (dla wakame) |
| Rośliny strączkowe suche (np. fasola, soczewica, ciecierzyca) | 4.0 – 12 (dla suchej fasoli i łubinu) |
| Nasiona oleiste (np. słonecznik, orzeszki ziemne, soja) | 8.0 – 15 |
| Zboża | 0.80 – 5.0 (dla owsa) |
| Kakao w proszku | 15 |
| Preparaty i żywność dla niemowląt | 0.10 – 0.50 |
Limity te dotyczą żywności wysokiego ryzyka, ponieważ badania pokazują, że orzechy, produkty sojowe i zboża mają tendencję do gromadzenia wyższych poziomów niklu.
Jak nikiel dostaje się do łańcucha dostaw żywności?
Zanieczyszczenie żywności niklem może pochodzić z wielu źródeł:
1. Wchłanianie przez glebę i wodę
- Rośliny uprawne, takie jak warzywa liściaste, orzechy i zboża, naturalnie absorbują nikiel z gleby i wody.
- Regiony o wysokiej zawartości niklu mogą produkować żywność przekraczającą limity bezpieczeństwa.
2. Zanieczyszczenie przemysłowe
- Zanieczyszczenie niklem z rafinerii metali, górnictwa i zakładów produkcyjnych może przedostać się do łańcucha pokarmowego poprzez zanieczyszczenie wody.
- Unoszące się w powietrzu cząsteczki niklu osiadają na uprawach, zwiększając ich poziom.
3. Sprzęt do przetwarzania żywności
- Stal nierdzewna zawierająca nikiel jest powszechnie stosowana w przetwórstwie żywności.
- Niektóre produkty spożywcze o odczynie kwasowym (np. pomidory, produkty na bazie cytrusów) wypłukują nikiel z maszyn, zwiększając jego stężenie.
4. Pozostałości pestycydów i nawozów
- Niektóre nawozy zawierają śladowe ilości niklu, który z czasem może gromadzić się w żywności.
Wpływ na przemysł spożywczy
Dla producentów
- Pozyskiwanie składników z regionów o niskiej zawartości niklu stanie się priorytetem.
- Badania gleby i wody będą wymagane w przypadku upraw, które naturalnie gromadzą nikiel.
- Konieczne może być przeformułowanie przetworzonej żywności zawierającej składniki o wysokiej zawartości niklu.
Dla importerów i eksporterów
- Limity niklu mogą stworzyć nowe bariery handlowe, szczególnie dla krajów eksportujących orzechy, zboża i produkty kakaowe do UE.
- Aby spełnić wymogi zgodności, konieczne będzie badanie i certyfikacja produktów.
Dla sprzedawców detalicznych i konsumentów
- Konsumenci mogą zauważyć zmiany na etykietach wskazujące na zgodność z limitami niklu.
- Osoby wrażliwe na nikiel mogą znaleźć więcej opcji o niskiej zawartości niklu, ponieważ producenci zmieniają skład produktów.
Jak zapewnić zgodność z przepisami?
Ponieważ rozporządzenie UE 2024/1987 ma weszło w życie w lipcu 2025 r., podmioty działające na rynku spożywczym muszą działać już teraz, aby uniknąć zakłóceń. Zgodność z przepisami to nie tylko spełnienie norm regulacyjnych – to zapewnienie bezpieczeństwa konsumentów i utrzymanie ich zaufania.
Pierwszym krokiem jest zrozumienie, gdzie w łańcuchu dostaw występuje zanieczyszczenie niklem. Składniki takie jak orzechy, ziarna i warzywa liściaste mają tendencję do gromadzenia wysokich poziomów niklu, a metody przetwarzania żywności mogą dodatkowo zwiększać narażenie. Aby nie przekroczyć nowych limitów prawnych, konieczne będzie regularne badanie surowców i dostosowywanie składu żywności.
Równie ważna jest przejrzystość łańcucha dostaw. Współpraca z certyfikowanymi dostawcami, którzy przestrzegają ścisłych kontroli bezpieczeństwa, pomoże zapewnić zgodność. Ponadto producenci żywności muszą ocenić swój sprzęt, ponieważ w kontakcie z produktami o odczynie kwasowym może dojść do wypłukiwania niklu ze stali nierdzewnej, zwiększając ryzyko zanieczyszczenia.
Wyprzedzanie zmian regulacyjnych jest kolejnym kluczowym czynnikiem. Regulatory Intelligence Hub SGS Digicomply zapewnia kompleksowe rozwiązanie dla śledzenia zmieniających się przepisów w ponad 150 jurysdykcjach. Dzięki narzędziom badawczym opartym na sztucznej inteligencji, monitorowaniu w czasie rzeczywistym i alertom o zmianach w przepisach, firmy z branży spożywczej mogą podejmować świadome decyzje i szybko się dostosowywać. Niezależnie od tego, czy chodzi o porównanie globalnych standardów, czy ocenę ryzyka, SGS Digicomply pomaga firmom z łatwością zachować zgodność z przepisami.
Podsumowanie
Rozporządzenie UE 2024/1987 wprowadza istotną zmianę w zakresie kontroli zanieczyszczeń, zapewniając, że podmioty działające na rynku spożywczym podejmą aktywne działania w celu zmniejszenia narażenia na nikiel.
Rozporządzenie dotyczy nie tylko zgodności – chodzi o ochronę zdrowia publicznego, zwłaszcza małych dzieci i osób wrażliwych na nikiel. Dla producentów żywności wyzwaniem jest dostosowanie metod pozyskiwania, testowania i przetwarzania do nowych standardów regulacyjnych.
Pozostaje pytanie: czy przemysł spożywczy jest gotowy na walkę z niklem?
O SGS
SGS jest światowym liderem w dziedzinie badań, inspekcji i certyfikacji. Działamy w sieci ponad 2500 laboratoriów i biur w 115 krajach, wspieranych przez zespół 99 500 oddanych swojej pracy profesjonalistów. Posiadamy ponad 145 lat doświadczenia w dostarczaniu doskonałych usług – łączymy dokładność i precyzję, które charakteryzują szwajcarskie firmy, by pomagać organizacjom w osiąganiu najwyższych standardów jakości, zgodności i zrównoważonego rozwoju.
Nasze hasło – when you need to be sure – to obietnica podkreślająca nasze przywiązanie do zaufania, rzetelności i niezawodności, które umożliwiają firmom rozwijanie się z pewnością siebie. Z dumą dostarczamy nasze eksperckie usługi jako SGS, wspomagani przez inne nasze zaufane i ściśle wyspecjalizowane marki, takie jak Brightsight, Bluesign, Maine Pointe oraz Nutrasource.
SGS jest firmą notowaną na Szwajcarskiej Giełdzie Papierów Wartościowych oznaczoną symbolem SGSN (ISIN CH1256740924, Reuters SGSN.S, Bloomberg SGSN:SW).
