Efektywność wodna w organizacji dzięki ISO 46001

Woda jest podstawowym zasobem w produkcji spożywczej, a w szczególności podstawowym składnikiem napojów. Dlatego wizja ryzyka niedoborów czystej wody w najbliższych latach wynikająca z przekształcania środowiska, zmiany klimatu i prowadzenia nieprawidłowej gospodarki wodnej w regionach skłania do poszukiwania narzędzi pozwalających na osiągnięcie wysokiej efektywności wodnej w organizacjach.

Czym jest ISO 46001 i efektywność wodna?

Odpowiedzią na te potrzeby jest norma ISO 46001:2019 – System zarządzania efektywnością wodną, która daje narzędzia do racjonalnego i systematycznego ograniczania zużycia wody. Celem normy jest wspieranie organizacji w oszczędnym gospodarowaniu wodą, redukcji kosztów związanych z zużyciem wody oraz zmniejszenie wpływu organizacji na środowisko i ochrona zasobów naturalnych. Efektywność wodną należy rozumieć jako osiągnięcie funkcji, zadania, procesu, usługi lub wyniku przy minimalnej możliwej do wykorzystania ilości wody.

Norma ISO pomaga organizacjom monitorować, mierzyć, raportować i poprawiać swoją efektywność w gospodarowaniu wodą, czyli zmniejszyć zbyt duże zużycie wody. Standard jest dosyć młody w „rodzinie” ISO, jednak, biorąc pod uwagę kierunki polityczne Europy, gospodarka będzie iść w stronę obiegu zamkniętego i oszczędności zasobów naturalnych. Zatem certyfikacja ISO 46001 może być wiarygodnym potwierdzeniem odpowiedzialności organizacji w tym obszarze.

Polska uboga w wodę

Polska, pozornie zasobna w wodę, znajduje się według wskaźników ONZ w grupie krajów zagrożonych niedoborem wody. Granicą jest współczynnik 1,7 tys. m³ odnawialnych rezerw słodkiej wody na mieszkańca. W Polsce wskaźnik ten wynosi 1,6 m³ na mieszkańca. Warto dodać, że zużycie wody słodkiej w Polsce rośnie.

Globalna Komisja ds. Gospodarki Wodnej (GCEW) stwierdziła, że kryzys wodny spowodowany zmianą klimatu może w skali globalnej zagrozić połowie produkcji żywności do 2050 r. W krajach bogatszych kryzys wodny może doprowadzić do spadku PKB średnio o 8 proc., a w krajach uboższych aż o 15 proc.

ISO a raportowanie ESG

Kryzys wodny może być realnym zagrożeniem. Od kilku lat w Komisji Europejskiej pojawia się systematycznie rozmowa o Blue Deal, na wzór Green Deal, czyli Zielonego Ładu, koncepcji politycznej, za którą poszło szereg zmian legislacyjnych dla producentów. Trudno powiedzieć, jak bliską perspektywą jest także nowa legislacja mająca na celu opodatkowanie nadmiernego zużycia wody i których branż miałaby dotyczyć. Jednak niektóre zmiany prawne już dziś są rzeczywistością, jak dyrektywa CSRD i konieczność raportowania ESG dla różnych grup przedsiębiorców, w tym pośrednio ich dostawców.

Zrównoważona gospodarka wodna wpisuje się w szeroko rozumianą strategię ESG. Dla zakładów rozlewniczych i produkcji spożywczej efektywność wodna nie jest już jedynie kwestią ochrony środowiska, ale również przewagą konkurencyjną.

Wskaźniki użycia, ESRS i VSME

Raportowanie w firmach, gdzie woda stanowi istotny czynnik biznesowy, wymaga niezbędnego opomiarowania zakładu do monitorowania wskaźników zawartych w standardach ESRS (E3):

• woda (zużycie wody, pobory wody, zrzuty wody);
• zasoby morskie (zrzuty wody do oceanów, wydobycie i wykorzystanie zasobów morskich).

Dla MMŚP obecnie są opublikowane tzw. VSME (dobrowolne standardy raportowania dla MMŚP), gdzie znajdujemy standard VSME B6 (Woda). Tutaj przykładowe mierniki to:

• pobór wody;
• pobór wody w lokalizacjach znajdujących się na obszarach o znacznym deficycie wody;
• zużycie wody.

Natomiast wdrażając ISO 46001, organizacja określa tzw. wskaźniki działalności biznesowej, którymi mogą być np.:

• m³ wody/kg produktu,
• l/osobę zatrudnioną.

Efektywność wodna w procesach produkcyjnych

Mierniki do raportowania ESG mogą być tymi samymi, które organizacja monitoruje w ISO. Dodatkowo system ISO oraz standard ESRS dla organizacji, w których temat wody jest wykazany jako istotny, wymagają ustanowienia m.in. strategii, celów, polityk, procedur, a wszystkie muszą być ze sobą spójne. Certyfikacja ISO 46001 przez niezależną jednostkę, jak SGS, daje organizacji potwierdzenie, że wdrożony system jest zgodny z normą, a wartości są zweryfikowane, możliwe do użycia także w raportowaniu ESG.

Firmy, które potrafią wykazać realne oszczędności w zużyciu wody, zyskują w oczach inwestorów, partnerów handlowych i konsumentów. Co więcej, redukcja zużycia wody przekłada się bezpośrednio na mniejsze koszty operacyjne – zarówno w samej produkcji, jak i w gospodarce ściekowej. Woda niezbędna jest do mycia linii rozlewniczych, procesów technologicznych, mycia butelek czy do procesów chłodzenia i utrzymania czystości.

Norma ISO 46001 określa wymagania dla systemu zarządzania efektywnością wodną w organizacjach. Obejmuje ona m.in.:

• analizę zużycia wody w całym cyklu produkcyjnym,
• identyfikację punktów krytycznych i obszarów największych strat,
• ustanawianie mierzalnych celów redukcji,
• monitorowanie i raportowanie postępów.

Wdrożenie normy rozpoczyna się od szczegółowego audytu wodnego, obejmującego takie obszary użytkowania wody jak np. procesy chłodzenia i kondycjonowania, utrzymanie higieny pomieszczeń i urządzeń czy mycie (surowców, opakowań itp.). Niezbędne jest instalowanie urządzeń pomiarowych, przepływomierzy, systemów monitorowania w czasie rzeczywistym oraz narzędzi analitycznych. Dzięki nim można szybciej wykrywać wycieki, nieefektywne procesy czy zbyt duże zużycie wody na poszczególnych zmianach produkcyjnych. Każdorazowo jednak to organizacja powinna najpierw określić, co już posiada, a co jest dodatkowo niezbędne do uzasadnionego i skutecznego zbierania danych, i na którym etapie produkcji.

ISO 46001 może być bardzo dobrym uzupełnieniem już istniejącego systemu zarządzania środowiskowego, opartego na normie ISO 14001. Warto równolegle rozważyć wdrożenie normy ISO 50001 dotyczącej efektywności energetycznej przedsiębiorstw, dzięki czemu firmy mogą tworzyć spójne strategie efektywności zasobowej, ograniczając zarówno średnie zużycie wody, jak i energii.

Certyfikacja ISO 46001

Pierwszą w Polsce certyfikację ISO 46001 przeprowadziła nasza jednostka – SGS. Pierwszy certyfikat wydany był dla Polmos Żyrardów.

Wśród grona certyfikowanych klientów jest także firma Coca-Cola HBC Polska i Kraje Bałtyckie. Firma wdrożyła wiele ciekawych innowacji mających na celu oszczędność wody i efektywne wykorzystanie tego cennego zasobu.

Case study Coca-Cola

Coca-Cola HBC Polska i Kraje Bałtyckie w ostatnich trzech latach przeznaczyła ponad 1,6 mln euro na zwiększenie efektywności wodnej swoich zakładów. W Radzyminie działa system zamkniętego obiegu, który pozwala odzyskiwać ponad 150 mln litrów rocznie dzięki ponownemu uzdatnianiu wody procesowej. Firma ogranicza też zużycie wody przy płukaniu opakowań – w Staniątkach i Radzyminie puszki oczyszczane są już jonizowanym powietrzem, a woda z mycia butelek szklanych jest zawracana i wykorzystywana w innych procesach. Dodatkowo woda z mycia instalacji trafia do przyzakładowej oczyszczalni i dalej do wież chłodniczych, co zmniejsza zużycie wody miejskiej o 54% i przynosi oszczędność rzędu 30 mln litrów rocznie.

ISO 46001 w parze z ISO 50001 to znacząca redukcja śladu węglowego

Nie tylko przykłady z praktyki biznesowej, ale także analizy literaturowe pokazują, że wdrażanie systemów zarządzania wodą zgodnych z ISO 46001 przekłada się na wymierne korzyści. Jak podają autorzy badania[1], firmy, które wdrażają ISO 46001 i ISO 5001 oraz aktywnie działają w organizacjach według cyklu Deminga, będącego podstawą ISO, osiągają znaczące redukcje poboru wody i energii, ale także redukcje śladu węglowego. Takie obserwacje potwierdzają, że certyfikacja nie jest wyłącznie formalnym wymogiem, ale realnym narzędziem wspierającym zrównoważony rozwój i efektywność operacyjną.

Dzięki systemom gromadzenie, analiza i tłumaczenie danych posłużyły jako argumenty za podjęciem działań zaradczych mających na celu poprawę efektywności energetycznej i wodnej. W rezultacie osiągnięto redukcję zużycia energii o około 12,6% oraz wody o 15%, co oznacza, że współczynnik emisji CO₂ wytwarzany w 2021 r. zmniejszył się dla badanej organizacji o prawie 20% w porównaniu z rokiem poprzednim. Ponadto określono istotne wnioski, wyzwania i możliwości, które mogą posłużyć jako zalecenia dotyczące poprawy ogólnego współczynnika emisji CO₂ poprzez wykorzystanie różnych systemów energii odnawialnej, działań związanych z architekturą bioklimatyczną oraz metod optymalizacji powiązań energia-woda.

Warto wdrażać systemy zarządzania

Niewłaściwe zarządzanie wodą i energią w procesie produkcji negatywnie wpływa na środowisko, dlatego dostosowany i zintegrowany system zarządzania ma kluczowe znaczenie w ramach zrównoważonego rozwoju przedsiębiorstw i gospodarce niskoemisyjnej.

Według GUS na poziomie krajowym cały przemysł odpowiada za ponad 70% całkowitego zużycia wody w Polsce w gospodarce narodowej, ale wyłączając energetykę, to „tylko” 7%. To pokazuje, że zasobooszczędna gospodarka powinna uwzględniać kompleksowo różne aspekty (oszczędność wody, energii, surowców), a wtedy całościowy „zysk środowiskowy” będzie wzmacniany wielowymiarowo na różnych płaszczyznach.

Aby zdobyć wiedzę na temat efektywności wodnej czy też obliczania śladu węglowego, zachęcamy do udziału w szkoleniach Akademii SGS:

• Zarządzanie efektywnością wodną w organizacji wg ISO 46001:2019;
• Podstawy pomiaru i raportowania śladu węglowego przedsiębiorstwa i produktu.

Marta Krawczyk, ekspertka branży Business Assurance w SGS Polska

[1] López-Leyva, Josué & Murillo-Aviña, Gloria & Mellink-Méndez, Sialia & Ramos-García, Víctor. (2023). Energy- and water-integrated management system to promote the low-carbon manufacturing industry: an interdisciplinary Mexican case study. Environment, Development and Sustainability. 26(4):1-20. DOI: 10.1007/s10668-023-03084-5.